آسیبهای روانی کودکان کار
کودکان کار اغلب از سن پایین با مشکلات زندگی آشنا میشوند. و با آن دست و پنجه نرم میکنند. کارهای سخت شبانهروزی، ازدواج و بارداری در دوران کودکی، مسئولیتهای اقتصادی و حمایت از خانواده نمونههای آن است. بر اساس مطالعات انجامشده، کودکانی که کار دشوار انجام میدهند . و در معرض آزار کارفرمایان قرار دارند، نسبت به سایر کودکان سطح سلامت جسمی، روانی و اجتماعی پایینترین دارند . و میزان بالایی از مشکلات جسمی و روانی در میان این کودکان گزارش شده است . (وامقی و دیگران. 1394) که آسیب هایروانی کودکان کار را عیان می کند.
اختلالات مختلفی در کودکان مدرسة صبح رویش شناسایی شده است. از همان ابتدا کودکان به لحاظ سلامت جسمی و روحی پایش میشوند. و در صورت نیاز اقدامات درمانی جسمی و روانشناسی روی آنها اعمال میشود. بر اساس وضعیتهای مختلف روحی، کودکان دستهبندی و شناسایی میشوند. دستهای از کودکان وضعیت روانی و ارتباطی بهتر و توانمندیهای ویژهای دارند. دستة دیگر اختلالات رفتاری دارند . و در معرض رفتارهای پرخطراند و دستة آخر مشکلات هیجانی دارند و دچار اضطراب، افسردگی، بیشفعالیاند. این دستهبندی باعث میشود مربیان بتوانند کودکان را با توجه به وضعیتشان شناسایی کنند و رفتار مناسب نشان دهند.
-
چه کودکانی بیشتر آسیب می بینند؟
کارکردن در دورة کودکی لزوماً آسیبزا نیست و حتی در تعاریف حقوقی هم فقط کاری که کودک را از تحصیل باز دارد و او را دچار سختی و صدمه کند، منع میشود. مطالعات مختلف با نمونههای انتخابی گوناگون، نتایج متفاوتی را ارائه دادهاند؛ اما جمعبندی مطالعات نشان میدهد مشاغل دشوار، ساعات کار طولانی و رفتار کارفرمایان عوامل تعیینکننده است.
مطالعهای بر روی 2000 کودک کار 8 تا 15 ساله در اتیوپی و مقایسة آنها با 400 کودکی که کار نمیکردند، تفاوت معناداری را در تفاوت سلامت روحی آنها نشان نمیدهد. حتی در مواردی که کودک، کار سالمی دارد، آنها به نسبت کودکانی که کار نمیکنند،اختلالات روحی و روانی کمتری را نیز تجربه میکند؛ زیرا دستاوردهای خود را میبینند و انگیزههای بیشتری دارند (Alem and others, 2006)
تاثیر محل کار آسیبهای روانی کودکان کار
طبق مطالعهای در اتویوپی در میان کودکان کار، آنهایی که مشغول مشاغل خانگی هستند، آزارهای بیشتری را تجربه میکنند . و ساعتهای بیشتری مشغول به کار میشوند و در نتیجه سلامت روانی پایینتری دارند (Alem and others, 2006). همچنین کودکانی که در بخش ساخت و ساز، معدن و کارهای صنعتی مشغولند، آسیبهای بیشتری میبینند. تحقیقات نشان میدهد نوع کار تعیینکنندة میزان آسیب جسمی و روحی به کودکان است و در مقایسه با کودکانی که کار نمیکنند، نتایجِ مختلفی به دست آمده است. سلامتی در سنین پایین و فقر تأثیر عمدهای بر سلامتی کودکی دارد و حتی بعضی را از چرخة کار خارج میکند. کودکانی که کار میکنند، با مخاطرات مختلفی روبهرویند؛ از جمله ماشینهای خطرناک، آفتکشهای زمینهای کشاورزی، مواد شیمایی، آزار و تجاوز کارفرمایان که تأثیر مستقیم یا بالقوهای روی سلامت آنها میگذارند .(V andorosi and Rosati.1999)
تاثیر جنسیت در آسیبهای روانی کودکان کار
مطالعهای در پاکستان نشان داد کودکان کار زیادی دچار مشکلات سلامت روحی و جسمی هستند: این موارد شامل افسردگی، اضطراب، کمبود استراحت، بیپناهی، بیارزشی، کمبود عزت نفس است. هرچه اضطراب محل کار کودک بیشتر شود، افسردگی او نیز بیشتر میشود و برعکس. در مجموع دختران اضطراب و افسردگی بیشتری در کار احساس میکنند و پسرانی که در محیط پرخطرند، بیش از سایر پسران افسرده میشوند (ارشاد، رزاق، محمود، 2015). اما در افغانستان پسران بیشتر آسیب میبینند؛ زیرا بیشتر در کار سنگین بیرون از خانواده مشغولند و جنگ و خشونت را بیشتر تجربه میکنند. در این مطالعه فقر عامل مهم تجربة خشونت نبوده است و خشونت خانوادگی و کار زیاد تأثیر مهمتری دارد (Cloudia and others, 2019).
-
افسردگی و اضطراب در کودکان سطوح پایین اجتماعی-اقتصادی از آسیبهای روانی کودکان کار
کودکان در وضعیت اقتصادی-اجتماعی نامساعد، در معرض خطر ابتلا به اختلالات متعددی در دوران بزرگسالی قرار دارند. این امر ناشی از سختیهای متعددی است که آنها تجربه کردهاند. فراوانی اختلالات مختلف روانی در طبقة پایین اجتماعی- اقتصادی بیشتر گزارش شده است (آنکویست و املا، 2012، ملچیور و همکاران، 2007، تایلور، پاگ، مولر، هاریسون کارتر (2005)، هادسون، 2005، سکر و بارتلی، 2003، به نقل از نادی، بنی جمال، خسروی، دهشیری، 1395. 10).
نتایج در پژوهشی طولی (در طول چند سال)، در برزیل بر روی کودکان کار 9 تا 13 ساله که 106 دختر و 106 پسر بودند نشان میدهد کودکانی که بیشتر کار میکنند. بیشتر هم مشکلاتشان را درونی (به خود نسبت میدهند) یا فرافکنی (دیگران را مقصر میکنند) میکنند. این کودکان فشار بیشتری را تحمل میکنند. و فرصت کمتری برای تفریح و ورزش دارند. کودکانی که از سنین پایین کار میکنند، معمولاً از خانوادههای منزوی هستند . و پژوهشها نشان میدهد با جود اینکه کار، فشار مسئولیتی را بر دوش کودکان قرار می دهد. اما کارهای کم و بیخطر، آنها را برای حضور در اجتماعات فرهنگی و هنری و افزایش درامد آماده میکند.
در پژوهشی بر روی 780 کودک در اتیوپی، کودکانی که کار میکنند، هفت برابر سایر کودکان بیشتر به اختلالات خلقی دچار میشوند. مطالعهای دیگر در کارگاها و زمینهای کشاورزی و صنایع کوچک نشان میدهد که ساعات کار دانشآموزان با میزان افسردگی درپژوهش دیگر در غزه ارتباط مستقیمی دارد (A.Bordin, H.Pires, S.Paola, 2013)
روانشناسان تحولی و متخصصان بالینی برای مدت زیادی تصور میکردند که کودکان سن دبستانی از نظر تحولی ناپختهتر از آناند که بتوانند افسردگی را تجربه کنند؛ اما بعدها مطالعات متعدد روانشناسی نشان دادند که حتی کودکان 6 ساله هم میتوانند نشانههای افسردگی و حتی افسردگی اساسی را نشان دهند. افسردگی سنین پیشدبستانی با نشانههای عمومی افسردگی مانند بیلذتی، تغییرات خواب و اشتها، تغییرات سطح فعالیت و حس گناه مشخص میشود. در نتیجه افسردگی آسیبهای مهمی در کارکردهای اجتماعی کودکان ایجاد میشود، از جمله پیشرفت تحصیلی کم و مشکل در ارتباط با همسال و معلمان (نادی، بنی جمال، خسروی، دهشیری، 1395: 8)
-
نیاز کودکان: بهزیستی، تابآوری، خودکارامدی و سخترویی
کار در شرایط دشوار و ناکارامدی تعاملات خانوادگی در بلندمدت، کودکان را در معرض بحرانهای هویتی، ارتباطی، اجتماعی و کاهش بهزیستی قرار میدهد. اما مطالعات جهانی و تجربه و آزمایش ما در صبح رویش نشان میدهد . که با آموزش و ارائة الگوها، تفکرات و هیجانات سالم، میتوان تغییراتی در روان کودکان ایجاد کرد. تغییراتی که هدف آن نه فقط برطرفکردن افسردگی، اضطراب و خشونت، بلکه بالاتر بردن بهزیستی، تابآوری، سخترویی و کارآمدی، از نشانگان روان سالم و مقاوم است.
بهزیستی
بهزیستی روانشناختی را «سلامت مثبت چیزی فراتر از فقدان بیماری» میداند.روانشناختی در مدل چندبعدی ریف، سینگر و لاو از شش عامل تشکیل میشود: پذیرش خود، رابطة مثبت با دیگران، خودمختاری، زندگی هدفمند، آمادگی برای رشد شخصی و تسلط بر محیط (حمیدی و سعدی، 1395: 48).
خوشبینی
یکی از مسائل روانشناختی حائز اهمیت در رابطه با کودکان بدسرپرست، سبک مقابلهای آنهاست. سبکهای مقابلهای عبارت از تلاشهای فکری و رفتاری مستمری که برای براوردن احتیاجات خاص بیرونی و درونی به کار گرفته میشود که ممکن است مطابق یا یا فزون بر امکانات و منابع فرد باشد. یکی از متغیرهای روانشناختی ای که کودکان بی سرپرست یا بدسرپرست ممکن است با آن مواجه شوند، عدم خوشبینی است. خوشنوبینی یکی از سازه های روانشناسی مثبتگراست. افراد خوشبین بیشتر از زندگی لذت میبرند و هیجانات مثبت بیشتری را تجربه میکنند . و سلامت جسمی و روانی بیشتری دارند. مطالعات نشان میدهد که خوشبینی نقش تعیین کنندهای در بهزیستی روانی دارد . و با احساسات مثبت و راهبردهای مقبلهای مثبت ارتباط دارد.
تابآوری
تابآوری قابلیت فرد در برقراری تعادل زیستی_روانی و معنوی، در مقابل شرایط مخاطرهآمیز و نوعی ترمیم خود است. افرادِ تابآور، دارای خوشبینی و انعطافپذیری فکری، مهارت تبدیل مشکلات به فرصت یادگیری و ارتقا، پشتکار و حرمت خود، شبکه حمایتی و توانایی بهبود قابلیتهای عاطفی و فراطبیعی، استقلال رأی و حس شوخ طبعی، توانایی حل مشکلات و تعارضات هستند.
تابآوری صرفاً مقاومت در برابر آسیبها و شرایط تهدیدکننده نیست. بلکه فرد تابآور مشارکتکنندة فعال و سازندة محیط پیرامون خویش است. در برنامة آموزش تابآوری بر راهبردهای آموزش کنارآمدن مؤثر مانند راهبردهای فعال، جستجوی حمایت اجتماعی، خوددلگرم سازی و افکار مثبت تأکید شده است.
از طرف دیگر تابآوری به معنای صبر و شکیبایی در مقابل مسائل خطرآفرین و آسیبزا نیست . و شرکتسازنده و فعال در محیط اطراف است؛ به گونهای که فرد بتواند قدرت انطباق و سازش با شرایط زندگی کنونی خود را داشته باشد. افراد تابآور به دلیل برخورداری از ویژگیهای مثبت مانند سلامت روان و عدم برخورداری از ویژگیهای منفی مانند اضطراب، افسردگی و وسواس راحت تر می توانند با شرایط زندگی کنار بیایند(رحمانی و دیگران. 1396).
خودکارآمدی
باورهای خودکارامدی در سلامت روان تأثیر اساسی دارد. خودکارآمدی توانایی فرد در انجام یک عمل خاص در کنار آمدن با یک موقعیت ویژه است. به عبارت دیگر خودکارامدی به قضاوتهای در ارتباط با تواناییهایشان برای به ثمر رساندن سطوح طراحیشده عملکرد اطلاق میشود. کودکانی که تصویر مثبتی از خود دارند و از بودن خود حس رضایت دارند، در برابر عوامل تنشزای خارجی بهتر مقاومت می کنند. همچنین نقش حمایتگر مفهوم خود، تصویر مثبت و قابل قبول از خود و عزت نفس در سلامت روانی فرد اثر مثبت دارد.
تغییر در باورهای خودکارامدی، بر روی فرایند بهبود بیماریها تأثیرگذار است. شواهد حاکی بر آن است که باورهای خودکارامدی بالا، مانع تأثیرات فشارزا میشوند . و کارکرد نظام ایمنی بدن را افزایش میدهند. هنگامی که افراد در معرض استرس قرار دارند، آنهایی که در مواجهه با مشکلات خود را توانمند و کارامد میدانند، تلاشهای بیشتری برای مقابله و کنارآمدن با مشکلاتشان انجام میدهند. افرادی کهه در رویارویی با مشکلات خود را ناتوان و ناکارامد می پندارند، به آسانی تسلیم میشوند . و دچار افسردگی، اضطراب و ناامیدی میشوند (نجفی و فولادچنگ. 1386).
سخترویی
ساختار شخصیتی افرادی که درجه بالایی از تنیدگی را بدون بیماری تجربه میکنند، متفاوت از افرادی است که که در شرایط تنشزا دچار بیماری میشوند. این تمایز شخصیتی بر اساس ساختاری است که ویژگی شخصیتی سخترویی نام دارد. فرد سخترو مشکلات زندگی را چالشهایی میبیند که به او فرصت رشد میدهند و در برابر رویدادها منفعلانه تسلیم نمیشود. او احساس میکند بر جریان روند زندگی خود کنترل دارد و خود را در تأثیرگذاری بر محیطش مسئول و توانا میبیند. او نه تنها خود را ارزشمند میبیند، بلکه رویدادهایی که اهمیت و معنای زیستن را برای او آشکار می کنند را نیز ارزشمند میدانند (مدی و کوباسا، 1979؛ مدی 2013 به نقل از حمیدی و انصاری. 1395).
فعالیتهای مدرسه و آسیبهای روانی کودکان کار
در ابتدای سال تحصیلی «مداخلات فردی» انجام میشود و با استفاده از روشهای مختلف، مهارتهای کنترل خشم، غلبه بر استرس، همدلی، خودآگاهی، ارتباط مؤثر، تفکر خلاق و همدلی آموزش داده میشد. آموزش این مهارتها همراه با بازی، کار عملی و بر اساس شیوههای روز دنیا و خروجیهاییست که تیم روانشناسی مدرسه از پژوهشهای خود به دست میآورد. همچنین ناظمان متخصص و مشاوران روانشناس با دانشآموزان در مدرسه ارتباط دارند و با مشاهدة رفتارها، در صورت نیاز با آنها خصوصی ارتباط میگیرند و مشاوره میدهند. جزئیات فعالیت مدرسه در زمینة ارتقای روحیه و سلامت روحی و جسمی کودکان در بخش «الگوی رویش» توضیح داده میشود.
موضوعات مرتبط : قانون حمایت از کودکان ،جامعه شناسی کودکان کار
منابع
وامقی، مروئه، دژمان، معصومه، رفیعی، حسن، روشنفکر، پیام (1394). ارزیابی سریع وضعیت کودکان خیابانی در شهر تهران، 1392 (علل و خطرهای کار کودکان در خیابان) مجله مطالعات و تحقیقات اجتماعی در ایران، دوره 4، شماره 1، ص 23 تا 57.
نجفی، محمود. فولادچنگ، محبوبه (1386). رابطه خودکارامدی و سلامت روان در دانش اموزان دبیرستانی، دوماهنامه علمی و پژوهشی
دانشور رفتار، سال چهارم، شمارة 22.
Meddi, SR (2013) Hardiness: Turning stressful circumstances into resilient growth (PP 29-41), springer.
Meddi, SR , Kobassa, S.C. (1979). The Hardy executive: health under stress, Homewood IL: Dow Jones-
A.Bordin, Isabel, H.Pires, ivens, S.Paola,cristiane(2013) Lifetime paid work and mental health problems among poor urban 9-to-13- years- old children in Brazil. Scientific world journal. ArticleID815218.
Atalay Alem, Ababi Zergaw, Derege Kebede, Mesfin Araya, Menelik Desta, Teferea Muche, Debela Chali, Girmay Medhin (2006) Child labor and childhood behavioral and mental health problems in Ethiopia Ethiopian Journal of Health Development.
Arshad, Muhammad, razzagh, zia, mahmood, Khalid (2015) anxiety and depression level among child labor, European Journal of psychological research. Vol.2. No.1
Catani, Cloudia, schauer, Elisabeth, Elbert, Thomas, Missmahl, Inge,Bette, JeanPaol Neuner, Frank (2019), war trauma, child labor and family violence, life adversities and PTSD in a sample of school children in Kabol, journal of traumatic stress, Vol 22, No3, 163-171.
- O’Donnell E. Van Doorslaer,F.C. Rosati (2002).Child labour and health: evidence and research issues
Understanding Children’s Work (UCW) Project University of Rome “Tor Vergata” Faculty of Economics Via Columbia. 2, 00133 Rome