معرفی کتاب مراقبه‌گونه و عمیق خوشنویسی
1. از الفبا تا هنر
شناخت انواع خطوط از آغاز تا کنون و قالب‌های خوشنویسی
نویسنده: غلامرضا راهپیما
فرهنگستان هنر، مجلس و مؤسسة تألیف و ترجمه و نشر آثار هنری متن، 1394
محتوا: تعریف مفاهیم: کتیبه و انواع آن، قطعه، سطر نویسی، چلیپا.
انواع خطوط: از نسخ و ثلث تا شیوه‌های جدید در دوران معاصر
دارای تصاویر متعدد و ورق گلاسه. بیشتر توصیف هنری و کمی اشارات تاریخی.
2.خوشنویسی در خدمت کتابت قرآن مجید
مرتضی پاک‌سرشت
مؤسسة انتشارات قدیانی، 1379
مفاهیم اصلی: کاتبان وحی، کتابت قرآن، طی سال‌ها و ویژگی هر کدام از آنها، تأثیر کتابت ایرانی بر دیگر کشورها،
کاربرد خوشنویسی در دیگر آثار هنری، معرفی قرآن‌های منحصر به فرد
ویژگی‌های کتاب: توجه به جزئیات، دارای تصاویر، شناسایی و معرفی ویژگی‌های تزئینی
4.کتاب خیال خط
چهل سیاه‌مشق نویافته از کتابخانه شخصی علی‌خان ظهیرالدوله به قلم محمد حسین شیرازی (کاتب السلطان).
انتشارات پیکره، 1397
توصیفی از ویژگی های هنری آثار خوشنویسی
4 .خط خوش فارسی (مجموعه مقالات)
گزیده مقالات مجله هنر و مردم
مقاله سیر خوشنویسی در قرن پنجم هجری و ظهور ابن بواب
یاقوت مستعصمی و هنر خوشنویسی از بدیع الله دبیری نژاد
بیشتر مقالات به یاداشت می‌مانند.
5.Islamic calligraphy
Rasin hamid safadi
1987
200 تصویر از خوشنویسی ایران، مصر، اندونزی، افغانستان، ترکیه، کشورهای عربی.
از ریشه‌شناسی خط آغاز می‌شود و نمونه‌های کلاسیک خط و انواع آنها را در کشورهای مختلف نشان می‌دهد و نمونه‌ها را توصیف می‌کند.
6.هنر قلم: تحول و تنوع در خوشنویسی اسلامی
گرداوری ناصر خلیلی ، نبیلوف صفوت، مترجم فارسی: پیام بهتاش
نشر کارنگ، 1379
فهرست: مقدمه مؤلف و ناشر، دیباچه، دفتر تمرین مفردات، «قره لمه» و سیاه مشق، اجازه گواهی شایستگی در خوشنویسی، «حلیه» تصاویر کلامی از پیامبر اسلام، دفاتر مرقعات، قطعه، قالب‌ها، لوح‌ها و هنر نگارش، غبار، خوشنویسی مینیاتوری، قطاعی، برگ‌های زرین، سنت نیریزی، چکیده ای از خطوط عربی، مدارک، اعلام، کتابنامه.
ویژگی: بررسی خطوط کشورهای مختلف، دارای 174 تصویر، توضیح شیوا و ساده
بیشتر توضیحات بر تصاویر است و اندازه‌آثار،نوع‌خط،کاغذ،تذهیب، محتوای آثار ، ارتباطات خوشنویسان، اشارات تاریخی محدود.
7.اطلس خط،تحقیق در خطوط اسلامی
تألیف و تصنیف حبیب‌الله اصفهانی
انتشارات سروش، 1390
فهرست: 1. کوفی: بررسی خط از ابتدا، پیدایش، خطوط باستانی تا انواع کوفی
- محقق و ریحان، معرفی خط و خوشنویسان
- ثلث (هر فصل شامل بنیاد و پیدایش، نمونه تصویری، معرفی استادان آن خط در اسران و سایر کشورها می شود).
- نسخ
- تعلیق
- . نستعلیق
- شکسته
– توجه به گسترش و پراکندگی خطوط با متنی شاعرانه
بررسی تخصصی خوشنویسی و سیر آن و زندگی‌نامه خوشنویسان و نه تحلیل‌های فرهنگی.
متن کتاب خوشنویسی شده و بیشتر آن به خطوط نستعلیق و نسخ نوشته شده است.
8.خوشنویسی و کتاب‌آرایی در ایران
غلامرضا راهپیما
نشر و سفارش کتابخانه و موزه مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی، 1393
فصول: ابزار و مواد خوشنویسی : مرکب، قلمدان، کاغذ، قطع و اندازه کتاب، قطاعی، روش به کار بردن ورق طلا، همنشینی نقش و تذهیب در خوشنویسی، قطعه‌سازی، جلدسازی، اصول و قواعد خط و خوشنویسی، نگهداری، حفاظف، مرمت اسناد و نسخ خطی، واژگان.
ویژگی: توضیح سخت افزارها، نثر آموزشی، توضیح هنری و نسبت حوزه‌های مربوط
9.خوشنویسی اسلامی
شیلا بلر
فرهنگستان هنر، 1396
فهرست: خط عربی: نقش و اصولش، اهمیت نوشتار در فرهنگ اسلامی، اصول خط عربی، متون قرآنی، 2. مواد: حمایت‌ها، کاغذ مخصوص، قلم و قلم تراش، جوهر و لیقه
توسعة خط عربی اوایل دوره اسلامی: استانداردسازی خط عربی، ریشه‌های خط عربی، توسعة خط عربی در قرن 17، توسعة سبک خوشنویسی
نسخه‌های اولیه قرآن، روش زمان‌نگاری (تاریخ‌گذاری) ، ملاحظات مطالعات آتی
فصل 3 برتری خطوط گرد در دوره میانی: به کارگیری خطوط گرد، چندپاره‌شدن امپراتوری اسلامی
نیاز به تکمیل دارد.
10.کتاب‌احوال‌و آثار خوشنویسان
مهدی بیانی
انتشارات علمی، 1363 در 739ص
خوشنویسان را به ترتیب حروف الفبای اول اسمشان معرفی کرده است. این معرفی‌های بین 2 خط تا چند صفحه است. سال تولد یا مرگ، مختصر حال، محل زندگی، نوع کار و خطوط، استاد، آثار به جا مانده، مختصر زندگی، روایت‌ها بیان شده است. به این کتاب بسیار ارجاع شده چه در کتاب های داخلی و خارجی.
11. خوشنویسی
نوشته جمعی از مؤلفان
نشرکتاب مرجع از کتابخانه دانشنامه جهان اسلام،1394 297 ص
نوشته ولی الله کاووسی، شیلابلر، افسانه منفرد، مهدی صحراگرد، آیدین آغداشلو، سید محمد مجتبی حسینی، علی رضا هاشمی نژاد
خوشنویسان از همان ابتدا نام و رقم خود را پای آثارشان می آوردند و نامشام بیش از سایر هنرمندان ثبت شده است.
فهرست: پیشگفتار، روند شکلگیری خطاطی، پیشینه، کتابت قرآن، بخش دوم: خطاطی در جهان اسلام: ایران، آناطولی، مصر، دیگر کشورهای آفریقایی عرب زبان، کشورهای آفریقایی غیرعرب زبان، شبه غاره هند، جنوب شرقی آسیا، دوره معاصر
بخش سوم: جنبه‌های نظری و آموزشی خوشنویسی: خطاطی و عرفان، آموزش، ابزارها و مواد
بخش چهارم: جنبه‌های هنری و ذوقی، تفنن در خوشنویسی، خطاطی در هنرهای اسلامی،
ب- ررسی مختصر تاریخ خوشنویسی، توصیفی و کمی تاریخی و تحلیلی
12.کتاب اصطلاحات خوشنویسی در شعر شاعران بزرگ ایران
آزاد محمودی
فرهنگستان هنر، 1387
ویراستار: مهدی صحراگرد
توضیح اینکه
آیا شاعر خوشنویس بوده، در چه اشعاری از اصطلاحات خوشنویسی استفاده کرده و وضعیت جتماعی و هنری کلی دوره شاعر چگونه بوده، توضیح اصطلاحات در شعر شاعران، اهمیت خوشنویس در زمانه خود و در شعر شاعر، در آخر توضیح اصطلاحات خوشنویسی.
شاعران: فردوسی، فرخی، منوچهری، ناصرخسرو، مسعود سعد، سنائی، خاقانی، مولوی، سعدی، خاجوی کرمانی، حافظ، جامی، کلیم کاشانی، صائب، ملک اشعرای بهار.
13.کتاب تذکره خوشنویسان
غلام محمد هفت قلمی دهلوی
انتشارات روزنه، 1377 در 131 ص
فهرست: حدوث رسم الخط عربی 2. حدوث و ایجاد اقسام رسم الخط اهل فرس قدیم 3. در ذکر حدوث نقاط و حروم معجمه در سلسله الاسلام 4. در بیان تاریخ فن خوشنویسی بر سبیل اجمال
- معرفی خوشنویس و استاد و شاگرد، لقب و رقم، ستایش، شعر درباره آن خوشنویس
14.طبقات الخطاطین
ادهام محمد حسن
1362 نشر دارالفن در 192 ص
توضیحی و مختصر
فهرست: 1. خطاط های اول 2. عثمانی 3.مصری 4. شام 5. عراقی 6. سرزمین ایران
خوشنویسی ایران را از میرعلی معرفی می‌کند.
15.تذکره خط و خطاطان
شامل خطاطان، نقاشان، مذهبان و قاطعان و جلدسازان ایرانی و عثمانی
اثر میرزا حبیب اصفهانی
ترجمة رحیم چاوش اکبری
ناشر: کتابخانه موستوفی،1369
به زبان ترکی استانبولی
فهرست دقیق ندارد
در بیان کیفیت احداث خط، مطالب مستخرج از مقدمه ابن خلدون مربوط به خط عربی، اقلام متنوعه و خطوط موزونه اصلیه، تعریف چند حرف در اصول خط، مشاهیر و عجایب و اساتید و شاگردان.
- کتاب درباره خوشنویسان و مذهبان و… مختصر توضیح می دهد. کتاب توصیفی و کمتر تحلیلی است.
16. کتاب فن خط
اکمل الدین احسان اوغلو
تکمیل شود.
فهرست: شکر و تنویه، مقدمه تاریخی ایجاد خط و تطور آن تا عصر حاظر، تولد فن خط و تطور آن در مدرسه عثمانیه، فن خط بعد از یاقوت مستعصمی، مدل های شاهکار، کاتالوگ مدل
کتاب نفیس و گلاسه است و بیشتر معرفی آثار است تا تحلیل تاریخی.
17. آرایی در تمدن اسلامی
محمدرضا کارگر، مجید ساریخانی
ناشر: سمت، 1390
بخشی از مقدمه: هنر کتاب‌آرایی از شاخص‌ترین هنرهای اسلامی به شمار می‌آید که نشان از اهمیت کتاب در تمدن اسلامی دارد و بیشتر شامل مباحث خوشنویسی، تذهیب، تجلید و نقاشی است مهم‌ترین دلیل توجه به هنر کتاب‌آرایی، قرآن کریم و قداست آن است. قرآن کریم از جنبه‌های مختلف اعم از نگارش، تزیین، قرائت و … مورد توجه جدی هنرمندان مسلمان ایرانی واقع شده و همان‌گونه که قرائت آن با صورت زیبا توصیه شده است به تبع آن خوشنویسی و آراستن آن نیز مورد توجه بوده و می‌باشد تا به این طریق شخص بتواند قداست و اهمیت آن را نشان دهد و به خداوند تقرب جوید. از طرفی نیز تأثیر زیادی در فهم بهتر مطالب داشته و با متن همخوانی بسیار دارد. توجه به هنر کتاب‌آرایی مختص به قرآن کریم نبوده است؛ بلکه تمامی کتابها اعم از مذهبی، ادبی، علمی و تاریخی از آن بهره برده است.
پیشگفتار
فصل اول: صفحه‌آرایی، خط و کتابت
دوم: تذهیب و تشعیر
سوم: مصورسازی نسخه‌های خطی
چهارم: تجلید
پنجم: مواد و ابزار کتاب‌آرایی
18.کتاب آرایی در تمدن اسلامی
تألیف و تحقیق نجیب مایل هروی
نشر بنیاد پژوهش های اسلامی 1372 در 1050 صفحه
مجموعه رسائل در زمینه خوشنویسی، مرکب سازی، کاغذگری، تذهیب و تجلید به انضمام فرهنگ واژگان نظام کتاب آرایی.
19.شاهکارهای خطاطی اسلامی
عبدالکبیر خطیبیی، محمد سلمجاسی
ترجمه مژگان جایز و محمدرضا عبدالعلی
نشر فرهنگسرای میردستی، 1393
فهرست: بررسی خاستگاه‌ها، تناسبات سطر، مکاتب و سبک‌ها، نمادگرایی در صفحه (طلسم، جفر، فتوحات، بسم الله)، در محضر الله، بافت معماری، نقالی معاصر
ویژگی: تحلیل فرهنگی مختصر و مفید، گاهی رمزگشایانه
بیشتر کتاب حاوی تصاویر آثار برجستة خوشنویسی است.
20.خوشنویسی و فرهنگ اسلامی
آنه ماری شیمل، ترجمه اسالله آزاد
به‌نشر، 1389
فهرست: شیوه های خوشنوسی، خوشنویسان، درویشان و شاهان، خوشنویسی و عرفان، خوشنویسی و شعر
ویژگی‌های کتاب: تأکید بر دوره های میانه و نه ابتدایی، بیشتر بررسی خود هنر خوشنویسی و کمتر خود خوشنویسان، تمرکز بر عرفان و فرهنگ تصوف
کتابی کامل در باره خوشنویسی اما مختصر
21.تذکره الخطاطین
میرزا سنگلاخ خراسانی
تحقیق به احتمام: مهدی قربانی
انتشارات قاف مشهدالرضا، 1386 در 971 صفحه
مدح خوشنویسان بالغ بر سه هزار بیت به صورت نثر مسجع
22.خوشنویسی در ایران
نام نویسنده: لیلی برات‌زاده
نام مترجم:-
انتشارات: دفتر پژوهش‌های فرهنگی
سال نشر:1384
تعداد صفحات:120
سایر: از مجموعة دربارة ایران چه می‌دانیم؟
- تاریخ تحول خط و زبان در ایران (باستان، میانه، جدید)
- تاریخچه خط فارسی (از قرن یکم تا قرن هشتم)
3.خوشنویسی در ایران (از قرن هشتم تا دوران معاصر)
4.رابطة خوشنویسی و هنرهای تجسمی
- مراحل آموزش و ابزارهای خوشنویسی
ویژگی: توصیفی و تحلیل مختصر، گرداوری برای مخاطب عمومی
23.کتاب ارتباط خوشنویسی و موسیقی ایرانی
مهدیه میدانی
انتشارات شلاک، 1387 در 120 صفحه
فهرست: صوت، موضوع خوشنویسی، تجرید در موسیقی، خط و خوشنویسی، تجرید، اصول ترکیب، جمله در موسیقی، ملودی و سطر، مقایسه فرم ها و قالب ها، پیش درامد و دو سطر نویسی، چهارمضراب و چلیپا، چلیپا و تصنیف، تجسم صوت، دایره و مبنای حروف خط نستعلیق، شعر و موسقی، شعر و خوشنویسی، وزن و ریتم، بداهه نوازی، بداهه نویسی، دانگ و دور در خوشنویسی،دانگ و دور در موسیقی، ارتباط دانگ و دور در خوشنیسی و موسیقی، صعود و نزول، تزئین، مقایسه اجمالی خط و موسیقی، ترکیب، کرسی، ضعف و قوت، سطح، نزول مجازی و حقیقی، اصول، وحدت و دونگرایی، نتیجه گیری
توجه بیشتر به موسیقی، منابع اندک در حوزه خوشنویسی، تطبیق نو و جالب توجه از خوشنویسی و موسیقی در بیان شباهت های هنری.
24.آسمانی و زمینی، نگاهی به خوشنویسی ایرانی از آغاز تا امروز
آیدین آغداشلو در گفتگویی بلند با علی رضا هشمی نژاد
انتشارات فرهنگستان هنر، 1387
فهرست: رابطه با خوشنویسی، تعریف، نسبت خوشنویسی با مفهوم هنر، خوشنویسی و مفهوم سنت، خلاقیت و خوشنویسی، کلهر و عمادالکتاب، خطوط ایرانی و…، ابزار و قالب ها، خوشنویسی معاصر.
کتاب مصاحبه تحلیلی اما بدون ارجاع و کمتر علمی و دقیق
25.حکمت هنر خوشنویسی
عبدالرسول چمن خواه
انتشارات بین المللی نوید شیراز، 1390 در 76 صفحه
فهرست: حکمت، هنر خوشنویسی، آیین خوشنویسان، سر وجودی الف، سر وجودی نقطه زیر ب، سر وجودی حرف ب، اشکال خط، انداره های و تناسبات در طبیعت، ساختمان هندسی اندازه طلایی، اندازه ها و تناسبات در قلم، زاویه قط قلم، تناسبات و اندازه ها در فاصله سطرها، حروف و کلمات، تناسبات در میزان نور، تناسبات و اندازه ها در حروف خط ثلث بر اساس الف و هاء، تناسبات و اندازه ها در حروف خط نستعلیق، دیگر مبانی زیبایی شناسی در هنر خوشنویسی، قرینه‌سازی در کرسی، ویژگی های بصری و زیبایی شناختی، انواع خوشنویسی، تجلی علی بر کتیبه ها، کتیبه های اسلامی در ایران، تزئینات کتیبه ای معماری اسلامی در ایران، کلمه علی در کتیبه ها، حدیث در مدح علی (ع)، نقش ایرانیان در ژرفایی و پویایی هنر خوشنویسی.
- توجه به هدسه حروف در خوشنویسی، تأکید بر نستعلیق و لطافت آن، غیرتاریخی و کم ارجاع
26.درامدی بر خوشنویسی ایرانی
حمیدرضا قلیچ خانی،نشر فرهنگ معاصر، 1392 در 385 صفحه
فهرست: خط و زبان در ایران، خاستگاه خط، خطوط کهن،2. خوشنویسی در یران، خوشنویسی اسلامی، خوشنویسی ایرانی، خطوط ششگانه، خط تعلیق و شکسته تعلیق، نستعلیق، خط شکسته نستعلیق، خوشنویسی معاصر، 3. آموزش خوشنویسی، معنویت در خوشنویسی، آموزش اصول و قواع، ابزار کتابت و خوشنویسی، 4. شعر و خوشنویسی، همنوایی خوشنویسی و شعر فارسی، اصطلاحات خوشنویسی در شعر فارسی، 5. رساله های آموزشی، 6. فهرست هنرمندان
- تأکید بر خوشنویسی سده هفتم تا دوره پهلوی،
- بررسی خاستگاه خط و اشاره به تهمورث و سپس بررسی خط میخی
- نثر علمی و پژوهشی، دقیق و منظم با تصاویر خوب
- تأکید بر نستعلیق و دوره های تاریخی صفویه و قاجار و معرفی آثار و سبک هایشان، تأکید بسیار کم به مباحث فلسفی و فرهنگی. شاهکارهای خطاطی اسلامی
عبدالکبیر خطیبیی، محمد سلمجاسی
ترجمه مژگان جایز و محمدرضا عبدالعلی
نشر فرهنگسرای میردستی، 1393
- فهرست: بررسی خاستگاه‌ها، تناسبات سطر، مکاتب و سبک‌ها، نمادگرایی در صفحه (طلسم، جفر، فتوحات، بسم الله)، در محضر الله، بافت معماری، نقالی معاصر
ویژگی: تحلیل فرهنگی مختصر و مفید، گاهی رمزگشایانه
بیشتر کتاب حاوی تصاویر آثار برجستة خوشنویسی است.
27.خوشنویسی و فرهنگ اسلامی
آنه ماری شیمل، ترجمه اسالله آزاد
به‌نشر، 1389
صورت اسامی: شیوه های خوشنوسی، خوشنویسان، درویشان و شاهان، خوشنویسی و عرفان، خوشنویسی و شعر
ویژگی‌های کتاب: تأکید بر دوره های میانه و نه ابتدایی، بیشتر بررسی خود هنر خوشنویسی و کمتر خود خوشنویسان، تمرکز بر عرفان و فرهنگ تصوف
کتابی کامل در باره خوشنویسی اما مختصر
تذکره الخطاطین
میرزا سنگلاخ خراسانی
تحقیق به احتمام: مهدی قربانی
قاف مشهدالرضا، 1386 در 971 صفحه
مدح خوشنویسان بالغ بر سه هزار بیت به صورت نثر مسجع
28.خوشنویسی در ایران
نام نویسنده: لیلی برات‌زاده
نام مترجم:-
انتشارات: دفتر پژوهش‌های فرهنگی
سال نشر:1384
تعداد صفحات:120
سایر: از مجموعة دربارة ایران چه می‌دانیم؟
تاریخ تحول خط و زبان در ایران (باستان، میانه، جدید)
تاریخچه خط فارسی (از قرن یکم تا قرن هشتم)
خوشنویسی در ایران (از قرن هشتم تا دوران معاصر)
رابطة خوشنویسی و هنرهای تجسمی
مراحل آموزش و ابزارهای خوشنویسی
ویژگی: توصیفی و تحلیل مختصر، گرداوری برای مخاطب عمومی
کتاب ارتباط خوشنویسی و موسیقی ایرانی
مهدیه میدانی
انتشارات شلاک، 1387 در 120 صفحه
صورت اسامی: صوت، موضوع خوشنویسی، تجرید در موسیقی، خط و خوشنویسی، تجرید، اصول ترکیب، جمله در موسیقی، ملودی و سطر، مقایسه فرم ها و قالب ها، پیش درامد و دو سطر نویسی، چهارمضراب و چلیپا، چلیپا و تصنیف، تجسم صوت، دایره و مبنای حروف خط نستعلیق، شعر و موسقی، شعر و خوشنویسی، وزن و ریتم، بداهه نوازی، بداهه نویسی، دانگ و دور در خوشنویسی،
دانگ و دور در موسیقی، ارتباط دانگ و دور در خوشنیسی و موسیقی، صعود و نزول، تزئین، مقایسه اجمالی خط و موسیقی، ترکیب، کرسی، ضعف و قوت، سطح، نزول مجازی و حقیقی، اصول، وحدت و دونگرایی، نتیجه گیری
توجه بیشتر به موسیقی، منابع اندک در حوزه خوشنویسی، تطبیق نو و جالب توجه از خوشنویسی و موسیقی در بیان شباهت های هنری.