کلاس های سیار مدلی برای آموزش دانش آموزان است.که اکنون در کشورهای مختلف اجرا میشود. کلاس های سیار و متحرک در فرمهای مختلف، برای محتواهای گوناگون استفاده میشوند. و مخاطبهای متفاوتی دارند. وجه مشترک کلاسهای سیار در خلاقانه بودن کلاس ها، جذاب بودنشان برای دانش آموزان و کمک برای رسیدن به اهداف آموزشی است.
محقق و مترجم: فائزه کثیر
کلاس های سیار اتوبوسی در اسکاتلند
کلاس های سیار وسایل نقلیه تفریحی با موضوعات علوم، تکنولوژی، مهندسی، هنر، ریاضی، داروشناسی و تولید هستند.که به دانش آموزان اجازه میدهند به صورت خلاقانه و عملی بیاموزند.
در بعضی از این اتوبوسها، از تلوزیون، تبلت، دستگاههای طراحی چوب و…. استفاده میشود.آقای ران هاروی مدیر مدرسه ای در کشور اسکاتلند میگوید: این فعالیتها نوعی سرمایه گذاری است.که حاصل آن در آینده برداشت خواهد شد. ما آنها را برای حل مسئله تربیت میکنیم تا انسانهایی تصمیمگیر باشند. اگر در حال حاضر با این چالشها مواجه نشوند، در آینده در کار مواجه خواهند شد.و به نظر ما بهترین زمان برای سرمایه گذاری روی آنها اکنون است.
هر اتوبوس فضای کافی و استاندارد را در اختیار کودکان قرار میدهد. که برای هر دستگاه بین پانزده تا هجده دانش آموز ابتدایی است.
دانش آموزان در کلاسها باید برای پیشبرد پروژههای خود از تمام تواناییها و دانش خود در ریاضی، دیکته و علوم استفاده کنند و ارتباط دروس را متوجه شوند.در این کلاسها که ظاهراً تفریحی به نظر میرسند، به دانش آموزان اجازه داده میشود. تا به ابزارآلات دست بزنند. از آنها به صورت تجربی استفاده کنند و مسائلشان را حل کنند.
کلاسها و آزمایشگاههای سیار در آمریکا
پروژة بیوباس: دانشمندانِ دکترای فیزیک و بیولوژی مجموعه اتوبوسهایی در شهرهای شیکاگو و نیویورکِ آمریکا طراحی کرده اند.که انرژی خود را از نیروی باد، خورشید و سوختهای زیستی میگیرند.
اتوبوسها به مدارس ابتدایی میروند. آنها آموزش هایشان را نه فقط در اتوبوس که در پارک ها و موزه ها و مزارع و… ارئه میکنند.این کلاسها از روی سریال انیمیشنی و علمی-تخیلیMagic school bus (اتوبوس مدرسه جادویی) الگوبرداری شده اند.(http://teaching.monster.com)
شرکت استم (STEM) از سال 2003 لابراتوارهای سیاری در ماشین های تریلی راه اندازی کرد. که امکانات پیشرفتهای را در خود جای داده اند. و تا سال 2017 به 140،000 دانش آموز خدمات ارائه داد.
آنها محیط آموزشی و تجربی در موضوعات علمی، مهندسی و تکنولوژیکی برای جوانان و نوجوانان فراهم میآورند. هدف این شرکت الهام بخشی به دانش آموزان است .تا در آینده کار در این شرکت را انتخاب کنند.
مدارس اتوبوسی دیگری به نام پنج کلید (five keys) در سانفرانسیسکو آمریکا هست. که به افراد بازمانده از تحصیل آموزش میدهد.
بسیاری از افراد به دلیل عضویت در گنگها یا مصرف مواد مخدر نتوانستند تحصلات خود را در مقاطع متوسطه ادامه دهند.این کلاسهاس سیار، کتابخانه، لپتاپ، تخته وایتبرد، میز و صندلی و معلم را در اختیار دانش آموزانشان قرار میدهد.
https://www.fivekeyscharter.org/mobile-school
کلاس های سیار در کشور هند
در شهرهایی از هند مثل بمبئی، دهلی، گوآ، پونه و… کلاسهای اتوبوسی سیار به وسیله NGOها و دولت هند راه‌اندازی شده‌اند.اتوبوسها در ساعاتی که با سبک زندگی و تقاضای کودکان هماهنگ است، بین آنها میروند. آموزش این اتوبوسها معمولاً در طی روز است. اما در منطقه‌ای اطراف بمبئی، بعد از ظهر، زمان بازگشت کودکان از کار، اتوبوس در منطقه حضور می‌یابد.
در مناطق اطراف دهلی، دولت محلی برای راه‌اندازی و فعالیت چهار اتوبوس به گروههای غیردولتی مبلغی معادل 57 دلار در هر سال برای هر کودک، پرداخت می‌کند. به منظور افزایش انگیزه کودکان نسبت به یادگیری، اتوبوسها با کتابهای داستان مصور، LCD، کمدهای چوبی، بالش، کوسن و… تجهیز شده‌اند.
در این مدل با درک جبر اقتصادی تحمیلی بر کودکان، آنها به کار و کسب درامد می‌پردازند.و هر زمان که فرصت داشتند، به مطالعه و یادگیری مشغول میشوند.
یکNGO به نام(DSS) Door Step School در هند که مأموریت خود را سوادآموزی بخش‌های محروم جامعه می‌داند.بخشی مهم از راهبردهای مورد نظر خود برای نیل به این هدف را آموزش سیار قرار داده است.
DSS در سال 1988 در ایالت بمبئی هند راه‌اندازی شد و تا سال 1993 فعالیت‌های خود را به چندین ایالت دیگر از جمله ایالت پونه گسترش داده است. فعالیت‌های این مجموعه تا کنون زندگی بیش از پنجاه هزار کودک را در مناطق محروم و زاغه‌نشین مناطق هدف تحت تأثیر قرار داده است.
DSS پایه‌گذار مفهوم School On Wheels در حال حاضر پنج مدرسه سیار در بمبئی دارد. در این طرح، کلاسها در مکان، ساعت و با سرعتی متناسب با نیاز و محدودیت جامعة هدف پنج روز در هفته، دو و نیم ساعت در روز برگزار میشوند.DSS در طرحی با عنوان «برنامه آموزشی جامعه‌محور» در سه سطح اقدام پیشگیرانه، اقدام حمایتی و اقدام اصلاحی، به کودکان آموزش میدهند.
سطح اول، مربوط به برنامة آمادگی پیش از دبستان است. کودکان محروم 3 تا 6 ساله برای ورود به مدرسه آماده میشوند. این برنامه اقدامی پیشگیرانه از کار کودکان است.
در سطحی دیگر برای گروه‌هایی که به مدرسه میروند. اما به دلایل مختلف در معرض ریسک ترک تحصیل هستند. برنامه‌ها و آموزش‌هایی در نظر گرفته میشود. تا شانس ترک تحصیل در این گروه از کودکان کاهش یابد.
سطح سوم این برنامه معطوف به نیازهای آموزشی کودکان بین هفت تا هجده سال است که به مدرسه نمی‌روند. در این بخش تلاش میشود در اقدامی اصلاحی فرصت دسترسی به مهارتهای سوادآموزی برای این گروه از کودکان فراهم گردد.این برنامه آموزشی چهارچوبی لایه‌بندی شده دارد. به طوریکه محتوا، بسته به سطح و علاقه گروه میتواند اصلاح شود.
تأکید بیشتر بر روی مهارت ادبیات و ریاضیات است که در تعاملات، بیشتر به آن نیاز پیدا میشود.پروژه سلامت روان نیز بخشی مهم از فعالیت‌های این گروه است. در این برنامه خدمات مشاوره و جلسات آگاه‌سازی ارائه میشود.مشاوران به صورت انفرادی و گروهی با کودکان کار میکنند و به ارتقاء توانمندی کودکان به منظور مقابله با مشکلات خانوادگی، اصلاح الگوهای رفتاری نامناسب و نیز اختلالات یادگیری کمک میکنند.همچنین مشاوران برای اعضای تیم و مربیان به منظور آگاه‌سازی آنان از نیازهای کودکان و چگونگی تعامل مناسب و اثر‌بخش، جلسات و کارگاه‌هایی برگزار میکنند.
یک NGO دیگر به نام Save The Children در دهلی هند به کودکان محروم، زاغه‌نشین و خیابانی آموزش میدهد. دهلی محل زندگی بیش از پنجاه هزار کودک خیابانی است. نقطة مرکزی قوتگرفتن ایدة آموزش سیار، نتایج نظرسنجی صورتگرفته توسط این NGO بود که نشان می‌داد خانواده‌ها در صورتی حاضرند کودکان خود را به مدرسه بفرستند که اطمینان خاطر داشته باشند مدرسه تداخلی با کار و کسب درامد فرزندان آنها ندارد.تمرکز این برنامه بر آن است که کودکان را نسبت به تحصیل و یادگیری، مشتاق و مصمم نگاه دارد. در واقع اتوبوس سیار آموزشی، فاصلة بین خیابان و مدرسه را برای کودکانی که تا کنون شانس حضور در کلاس و مدرسه را نداشته‌اند، کاهش میدهد.اتوبوس یک روز در میان در نقطه مناسبی می‌ایستد و کودکان در دو شیفت و دو گروه سنی 5-3 و 14-6 سال آموزش میبینند.این NGO در نظر دارد بیش از دوهزار خیابان در پایتخت را پوشش دهد.
https://www.savethechildren.org/
آزمایشگاههای علمی سیار Mobile Science Labs
پروژه ای است که توسط شرکت NTPC در کشور هند در حال اجراست. این شرکت تولیدکنندة تبدیلکنندههای انرژیهای بادی و خورشیدی است. در این طرح ون و مینیبوسهایی به نقاط روستایی که کودکان در آنجا به آموزش علمی دسترسی ندارند فرستاده میشود.هدف این طرح علاقمندکردن دانشآموزان به موضوعات علمی است. تا استعدادهای ویژهشان شناخته شود .و به پرورش تواناییهای خود تشویق شوند. این اتوبوسها که تلویزیون وLCD دارند، فضایی را فراهم میکنند. که کودک به کنجکاویهای خود برسد.هر اتوبوس بیست مدرسه اطراف خود را پوشش میدهد. و در هر سال، شانزدههزار دانش آموز در آن آموزش میبینند.
تمرکز این پروژه بر موارد زیر است:
- بازدید از مدارس: هر اتوبوس میتواند به مدارس مختلفی برود و موضوعات فیزیک، شیمی، ریاضی را بر اساس طرح درس ملی یا طرح خود مؤسسه NTPC آموزش دهد.
- برنامة مربیان جوان: علاوه بر آموزش از راه تجربه، آنها یاد میگیرند به همسالانشان آموزش دهند. و به این صورت بیشتر بیاموزند.
- نمایشگاههای علمی: این نمایشگاه ها برای تعداد گسترده تری برگزار و طرح های ساده علمی و فناوری ارائه می شوند.
- اردوهای کنشگری: این اردوها بیشتر در تعطیلات تابستانی و زمستانی برای جلب همکاری و آموزش اجتماعهای روستایی و جلب نظر آنها برای تحصیل کودکانشان است.
- تربیت معلم: برای گسترس تفکر خلاق و مهارت حل مسئله در میان معلمان مدارس، مربیان با گروههای از معلمان و کودکان آموزش میبینند .تا میان تربیت مربی و نیازهای کلاسی فاصله نیافتد. https://www.mrbondscienceguy.com/mobile-science-lab
کلاسهای روانشناسی در اتوبوسهایی در اسپانیا
این اتوبوسها در سطح شهرهای اسپانیا به مدارس سر میزنند و کلاسهایی با عناوین روانشناسی برای کودکان و نوجونان برگزار میکنند. تا آنها را از مصرف مواد مخدر و سایر آسیبها مصون دارند. آنها میخواهند بر روی فرهنگ محله ها تأثیر بگذارند. تعدادی از این اتوبوسها زیر نظر پلیساند و سعی میکنند با آهنگ و رقص و لباسهای خاص دانش آموزان را تحت تأثیر قرار دهند. تا بتوانند با آنها تعامل کنند.
کلاس های سیار در آلمان
این کلاسهای رنگارنگ مجهز به میکروسکپ، امکانات سمعی بصری و کتابهای مشخصاند و ورود به فضاهای طبیعی بکر و هیجانانگیز را فراهم میکنند. برای مثال «کارآگاهان طبیعت» عنوان دورة چند روزهای است که در پاییز و بهار در طبیعت اجرا میشود. اولین بار یک خوردوی قدیمی توسط جوانان بازسازی و رنگ آمیزی شد.سیستم دریافت انرژی خورشیدی، سیستم صوتی و میکروسکوب در آن نصب شد و این همه با حمایت نهادها و شرکتهای مختلف بود.
پروژه مدرسه اتوبوسیSchool Bus Project
طرحی به نام پروژه اتوبوس مدرسه (School Bus Project) در سال 2015 در انگلستان راه‌اندازی شده است.آنها با اتوبوس مدرسه برای کمک به یادگیری کودکان پناهنده و سایر گروههای آسیب‌پذیر به مناطق نزدیک به سکونت یا کار آنان میرود.این مدل در سطح اروپا اجرا میشود. و از جمله در جنگل کالی فرانسه که محل استقرار پناهندگان غیر قانونی است. با مراجعه اتوبوس تجهیز شده به وسایل سرگرمی و آموزشی، کودکان، به بازی و یادگیری می‌پردازند. آموزش نیروی انسانی داوطلب هم بخشی از اولویت‌های مهم در این طرح است.
https://www.schoolbusproject.org/
پروژه « شکاف را ببند» Close The Gap
از آنجا که 75 درصد مردم آفریقا در روستاها زندگی میکنند، دسترسی آنها به مدارس محدودتر است و فقط 46 درصد از آنها به مدارس مقطع متوسطه دسترسی دارند.
این در حالی است که فقط زمانی درامد روستا بالا میرود که دانش و اطلاعات فنی آنها افزایش یابد. ضعف در تکنولوژی و اطلاعات بازار دلیل اصلی بازدهی پایین در روستاهاست.در حال حاظر چهل تریلر در آفریقا (تانزانیا، آفریقای جنوبی، کنیا و کنگو) در روستاها برای آموزش کودکان و نوجوانان فعال است.این مدارس سیار از انرژی خورشیدی استفاده میکنند و علاوه بر آموزش انعطاف آن را داشته اند. تا فضایی برای درمان، کافه و آموزشهای اجتماعات محلی باشند.در این تریلرهای دیجیتال، بیست دستگاه لپتاپ، یک دستگاه LCD ، یک عدد پرینتر، دو عدد هارد، چراغهای LED، و فضایی برای کارکردن هجده نفر همزمان موجود است. این پروژه از سال 2014 شروع شد. هدف آن مهارت آموزی در زمینه های رفتاری و خصوصاً مهارتهایIT است.
https://www.closingthegap.gov.au/
کلاس های سیار در ژاپن
مدارس اتوبوسی در ژاپن به نظر میرسد مانند سایر کشورها وجود ندارد. اما اتوبوسهایی برای سرویس مدارس یا مهدکودک ها، هنرمندانه طراحی شده اند و البته گاهی بازی و آموزش در اتوبوس ها ارائه میشود. این اتوبوس ها به رنگهای روشن و عموماً زرداند تا انگیزخ کودکان را رفتن به محیط های آموزشی تقویت کنند.
مدارس سیار در یمن
در کشور یمن در ون هایی درسهای مدرسه آموزش داده میشوند. گاهی جوایز و خوراکی برای انگیزش به کودکان ارائه میشود تا به آموزشی که از آن محروم مانده اند دست یابند.تا کودکان کار فرصتهای بهتری در آینده برای زندگی داشته باشند.
مدارس سیار در ایران
مدارس سیار در ایران عموماً در غالب مدارس طبیعت فعالیت دارند. دانش آموزان در باغ و مزارع آموزشهای لازم را میبینند .و نام مدرسه به جهت آموزشی بودن آنهاست و لزوماً تمام عناوین درسی در آنها در تدریس نمیشود.
مدرسه طبیعت سیار کوچار، نجوای زمین، کندو، دامون از آن جمله اند. مدارس سیاری هم در کانکسها برای افراد زلزلهزده احداث شده است. در بخش داشلی گنبد کاووس نیز برای کودکان عشایر دو مدرسة اتوبوسی فعال بوده است که وضعیت بهداشتی مناسبی نداشت و به جای آن آموزش و پرورش به آنها کانکسهایی اعطا کرد.
و مدرسه کودکان کار صبح رویش نیز اتوبوس سیاری به نام جابزی دارد. که در آن به کودکان آموزش می دهد.در این طرح متخصصان آموزشی به محل کار کودکان در اطراف شهر می روند. جایی که شاید NGO ها در آن مستقر نباشند.
صبح رویش باجابزی فرصتی برای آموزش و ارائه خدمات مددکاری، روانشناسی، بهداشتی به کودکان ارائه می دهد. تا آنها را از زیست در شرایط کف و حداقلی به بهبودی نسبی قرار دهد.